Wykształcenie i pokrój kryształów
Wykształcenie oznacza zespół wszystkich płaszczyzn występujących na jednym krysztale, a pokrój oznacza ich rozwinięcie ujawniające się w wielkości.
Kryształy niektórych substancji mają bardzo wiele ścian występujących w różnych kombinacjach. Przykładem minerału, którego kryształy odznaczają się bogactwem ścian i różnorodnością kombinacji form jest kalcyt. Jego pojedyncze kryształy mogą mieć ponad 100 ścian. W zależności od warunków tworzenia się kryształy tych samych substancji mogą mieć różne formy, np. minerał tworzący ośmiościany może występować w postaci sześcianów. Charakterystycznymi formami diamentów południowoafrykańskich są ośmiościany, a diamentów brazylijskich — sześciany i dwunastościany rombowe. Nieraz na podstawie form kryształów można wnioskować o warunkach ich tworzenia się, o domieszkach w nich ciał obcych itp.
Zupełnie prawidłowe formy kryształów, w których analogiczne ściany mają tę samą wielkość, powstają tylko w szczególnych warunkach. Jeżeli dopływ substancji, z której tworzy się kryształ, był w czasie jego wzrostu nierównomierny, jedne ściany kryształu mogły osiągnąć większe wymiary niż inne, analogiczne ściany, co w pierwszej chwili może utrudniać rozpoznanie prawdziwej formy kryształu. Zgodnie jednak z prawem stałości kątów, kąty między analogicznymi ścianami kryształu są stałe, gdyż ściany kryształu narastają równoległe.
Różny pokrój kryształów: a — blaszkowy, b — tabliczkowy, c — równomiernie wykształcony, d — słupkowy, e — igiełkowy.
Pokrój kryształów zależy od stosunku ich długości, szerokości i wysokości. Obserwując np. kryształ będący kombinacją słupa tetragonalnego i dwuścianu podstawowego, można nieraz stwierdzić różny wzrost w trzech zasadniczych kierunkach. Przy równomiernym wzroście kryształów w trzech kierunkach otrzyma się formę identyczną lub zbliżoną do sześcianu. Jeżeli natomiast kryształ będzie szybko rósł w kierunku osi czterokrotnej, otrzyma się postać słupkową lub igiełkową, a w skrajnych przypadkach — włosową. Jeżeli natomiast w tym kierunku wzrost kryształu będzie się odbywał wolniej, otrzyma on formę tabliczkową lub blaszkową.
Pokrój kryształów jest ważną cechą rozpoznawczą. Przy opisie minerałów wymienia się charakterystyczne pokroje ich kryształów: tabliczkowe, słupkowe, igiełkowe, włoskowe lub skupienia włókniste.
Kryształy niektórych substancji tworzą niekiedy prawidłowe zrosty, które nazywa się zrostami bliźniaczymi. Położenie dwóch Kryształów tworzących bliźniak jest symetryczne: jeden jest obrócony względem drugiego o kąt 90° lub 180° lub też są zrośnięte symetrycznie względem płaszczyzny, zwanej płaszczyzną bliźniaczą. Oprócz bliźniaków złożonych z dwóch kryształów niektóre substancje tworzą bliźniaki wielokrotne, złożone z większej liczby zrośniętych kryształów. Na bliźniakach występują niekiedy kąty wklęsłe, których nigdy nie mają kryształy pojedyncze. Niekiedy zbliźniaczenia są niewidoczne okiem nieuzbrojonym i można je stwierdzić dopiero pod mikroskopem polaryzacyjnym.
Bliźniaki spotyka się dość często u rubinów i szafirów, zwłaszcza pochodzących z Syjamu. Tworzą je również diamenty, spinele i inne kamienie szlachetne. Przy obróbce diamentów szlifierz musi liczyć się z tym zjawiskiem, ponieważ orientacja twardości i łupliwości jest odmienna w poszczególnych osobnikach bliźniaczych.
Kryształy bliźniacze z wklęsłymi kątami: a — gips, b — ortoklaz, c — kwarc, d — rutyl, e — chryzoberyl, f — staurolit, g — fluoryt.
