Utwory pegmatytowe.
Po zakończeniu głównej fazy krystalizacji pozostaje jeszcze część magmy silnie rozrzedzonej gazami i parą wodną. W resztkach magmowych znajduje się wiele pierwiastków mało rozpowszechnionych w przyrodzie, takich jak: bor (B), lit (Li), rubid (Rb), cez (Cs), beryl (Be), cyrkon (Zr), tor (Th), niob (Nb), tantal (Ta), uran (U) i grupa ziem rzadkich. Z tych resztek powstają pegmatyty. Są to utwory żyłowe, charakteryzujące się ziarnami o wielkich rozmiarach. Występują czasem wewnątrz masywu magmowego, ale częściej wypełniają spękania tektoniczne w skałach otaczających masyw. Osiągają miąższość do kilku metrów, ich długość zaś może osiągnąć setki metrów. W skałach zasadowych występują rzadko i są mało ciekawe. Najczęściej związane są ze skałami kwaśnymi – granitowymi. Powstają w temperaturze 700-100°C, a nawet w niższej. Dla zbieracza minerałów pegmatyty są prawdziwym skarbcem, bowiem występują tu pięknie wykształcone kryształy takich pospolitych minerałów, jak: kwarc, ortoklaz i miki, ale obok nich również znacznie rzadsze, równie dobrze wykształcone kryształy topazu, turmalinu, berylu i inne.
Typowy przekrój przez pegmatyt związany ze skałami granitowymi jest następujący: zewnętrzną warstwę stanowi aplit, który jest jasną drobnoziarnistą skałą (cukrowatą) zbudowaną z ortoklazu i kwarcu, środkową warstwę stanowi granit napisowy, którego nazwa pochodzi stąd, że ciemniejszy kwarc w postaci drobnych pręcików układa się w jasnym ortoklazie na wzór pisma klinowego. Środek pegmatytu zajmują druzy dobrze wykształconych kryształów, których wielkość dochodzi nieraz do kilkudziesięciu metrów sześciennych.