SKAŁY MAGMOWE
Najpierwotniejszym materiałem skorupy ziemskiej są krystaliczne masy skalne, złożone głównie z krzemianów. Powstały one przez zastygnięcie gorącego stopu krzemianowego, pochodzącego z głębszych części skorupy ziemskiej. Ten stop krzemianowy zwany jest magmą, a produkty jego krzepnięcia — skałami magmowymi (magmatycznymi lub ogniowymi, dawniej nazywano je również skałami wybuchowymi).
Magma jest ciekłą mieszaniną tlenowych związków najpospolitszych pierwiastków, zawierającą także rozpuszczone w niej składniki lotne. Głównymi składnikami magmy są tlenki: krzemu — krzemionka SiO2, glinu — glinka Al2O3, żelaza Fe2O3 i FeO, wapnia CaO, magnezu MgO i alkaliów — sodu Na2O i potasu K2O. W rozmaitych magmach stosunki ilościowe tych głównych tlenków skałotwórczych są różne. W trakcie zastygania magmy jej składniki łączą się z sobą i wydzielają w postaci krystalicznych minerałów pochodzenia magmowego. Ponieważ magma zawiera najczęściej co najmniej 50% krzemionki oraz kilkanaście procent glinki, najpospolitszymi minerałami magmowymi są krzemiany i glinokrzemiany. W znacznie mniejszej ilości wydzielają się z magmy minerały będące tlenkami metali. Do najważniejszych magmowych minerałów skałotwórczych należą skalenie potasowe (ortoklaz i mikroklin) i sodowo-wapniowe (plagioklazy), kwarc, miki, czyli łyszczyki (ciemna mika — biotyt jasna — muskowit) oraz pirokseny i amfibole, będące głównie krzemianami magnezu, żelaza i wapnia.
Skały magmowe, które zakrzepły na znacznych głębokościach pod powierzchnią ziemi, nazywają się głębinowymi (plutonicznymi). Należą do nich takie skały, jak granity, np. występujące ” w Tatrach oraz na Dolnym Śląsku w Karkonoszach, w okolicach Strzegomia i Strzelina, granodioryty, dioryty oraz gabra, np. na górze Ślęża na południe od Wrocławia.
W skałach głębinowych występują nieraz kamienie szlachetne, nie tworzące jednak większych złóż o znaczeniu gospodarczym. Stałym składnikiem granitów jest cyrkon, występujący w nich w postaci bardzo drobnych kryształów. W sjenitach, różniących się od granitów brakiem kwarcu, minerał ten występuje niekiedy w znaczniejszych ilościach; skały takie nazywane są sjenitami cyrkonowymi. Występowanie diamentów jest związane ze skałami głębinowymi, zwanymi kimberlitami, powstałymi z magmy pochodzącej ze znacznej głębokości. Składnikami skał głębinowych są również granaty, oliwin (chryzolit), labrador i in.
Magma może przemieszczać się w skorupie ziemskiej i zastygać na różnej głębokości. Niekiedy przez kratery wulkanów może wydostawać się na powierzchnię ziemi, gdzie wskutek spadku ciśnienia i temperatury szybko krzepnie. Wypływająca na powierzchnię ziemi magma nosi nazwę laury, a skały, powstałe wskutek jej skrzepnięcia nazywają się skałami wylewnymi lub wulkanicznymi.
Szybko zastygła lawa wulkaniczna tworzy szklistą masę skalną, zwaną obsydianem. Przy powolniejszym stygnięciu powstają skały, w których już okiem nieuzbrojonym można stwierdzić obecność różnych wykrystalizowanych minerałów. Są to takie skały, jak bazalty, np. licznie występujące na Dolnym Śląsku w okolicach Złotoryi i Lubania oraz na Opolszczyźnie na Górze Św. Anny, andezyty występujące w Pieninach, porfiry znane z okolic Krzeszowic na zachód od Krakowa i in.
W skałach wylewnych znajdują się nieraz bardzo drobne kryształy szafirów, np. w bazaltach występujących nad Renem lub w Australii. W Ameryce Północnej w Montanie z andezytu otrzymuje się szafiry o wartości handlowej. Niektóre opale i agaty powstały z roztworów krzemionkowych, które wydostały się wraz z lawą na powierzchnię ziemi.
Forma minerałów wydzielających się z magmy zależy od warunków jej zastygania. Krystalizacja magmy jest zjawiskiem bardzo złożonym, zależnym od pierwotnego jej składu oraz od warunków, w jakich zastyga. Inaczej bowiem przebiega krystalizacja minerałów w magmie, która wdarła się w skały znajdujące się na dużej głębokości i inaczej przebiega ona w magmie wylanej na powierzchnię ziemi w postaci lawy. Ponieważ różne substancje krystalizują w różnej temperaturze, w magmie stygnącej powoli pod przykryciem innych skał stopniowo tworzą się różne minerały w miarę spadku temperatury. Kryształy wydzielające się w magmie w pierwszej kolejności mogą zachować prawidłowe geometryczne formy tylko wtedy, gdy proces krystalizacji magmy zostanie przerwany. W przeciwnym bowiem przypadku krystalizacja i wzrost kryształów innych minerałów powoduje wzajemne zrastanie i przerastanie się kryształów oraz przybieranie przez nie form nieprawidłowych ziarn.