Barwa minerałów

Barwa minerałów.

Barwa jest jedną z najważniejszych własności minerałów. Szczególnie duże znaczenie ma ona dla kamieni szlachetnych; od rodzaju bowiem barwy i jej odcieni często zależy wartość kamienia. W wielu przypadkach po barwie można szybko rozpoznać rodzaj kamienia. Nieraz doświadczony mineralog na podstawie barwy i jej odcienia, czasem trudnego do opisania i niemal nieuchwytnego, może nawet określić złoże, z którego pochodzi dany kamień szlachetny. Znawca tych kamieni może niekiedy z całą pewnością powiedzieć, czy badany przez niego diament pochodzi z południowej Afryki, czy z Indii albo wskazać na pochodzenie badanego szafiru lub turkusa. Często trudno jest mu wyjaśnić, na czym opiera swoje twierdzenie. Długoletnie obserwacje różnych minerałów i wyrobione oko decydują o jego zdumiewającej nieraz pewności określania kamieni.

Minerały bywają często bezbarwne. Nawet jednak bezbarwne i przezroczyste minerały, jak np. niektóre odmiany kwarcu, kalcytu lub diamentu, pochłaniają część światła, które przez nie przechodzi. Zjawisko to nazywa się absorpcją. Absorpcja światła, występująca nawet w ciałach bezbarwnych, może obejmować równomiernie wszystkie części światła białego. Intensywność światła przechodzącego ulega wtedy osłabieniu, co jest widoczne zwłaszcza w grubszych kryształach lub wyciętych z nich płytkach. Ciała takie robią wrażenie mlecznobiałych.

W wielu przypadkach pochłanianie światła nie jest takie samo dla wszystkich barw; niektóre zakresy fal ulegają silniejszej absorpcji, co w rezultacie daje wrażenie barwy. Przy pochłonięciu jakiejś barwy występuje barwa dopełniająca. Barwą dopełniającą do pomarańczowej jest barwa jasnoniebieska, do żółtej — ciemnoniebieska, do zielonożółtej — fiołkowa. W zależności od absorpcji oko ludzkie odbiera różne wrażenia barwne. Minerał czerwony pochłania wszystkie barwy z wyjątkiem tych, które razem wytwarzają wrażenie czerwiem, a minerał czarny absorbuje cały zakres widma.

Barwa minerału nie zależy wyłącznie tylko od rodzaju absorpcji. Pewną rolę odgrywa tu także rodzaj światła, w którym ogląda się minerał. Światło bowiem dzienne zawiera więcej barwy niebieskiej i czerwonej, a mniej żółtej i czerwonej niż światło sztuczne. Widoczne to jest szczególnie w aleksandrycie, który w świetle dziennym jest zielony, a przy świetle sztucznym jego barwa staje się czerwonawa. Z praktyki wiadomo, że barwa np. materiałów tekstylnych może być inna w świetle sztucznym i w świetle dziennym; nieraz też wybierając materiał w sklepie oświetlonym światłem sztucznym zbliża się go do okna, aby zobaczyć w świetle dziennym. To samo odnosi się do minerałów, szczególnie do kamieni szlachetnych, w których barwa odgrywa tak dużą rolę.

Niektóre kamienie szlachetne korzystniej wyglądają w świetle dziennym, inne natomiast zyskują na wyglądzie w świetle sztucznym. Tak np. w świetle sztucznym szafir wygląda mniej efektownie, natomiast rubin i szmaragd nabierają barw żywych. Dlatego nie jest obojętne, w jakich warunkach ogląda się kamienie szlachetne, o czym dobrze wiedzą doświadczeni jubilerzy i znawcy kamieni. Szczególnie mało korzystne są godziny popołudniowe i nie należy wtedy podejmować się badania i szacowania kamieni. Za najlepsze uchodzi światło dzienne północne w godzinach południowych.

Należy również unikać zbyt jasnych i wyraźnych barw otoczenia, zarówno ścian pokoju, w którym przeprowadza się badanie kamienia, jak i bliższych przedmiotów. Nieobojętna jest barwa stołu, a nawet ubrania.

O tym jak barwy otoczenia mogą wpływać na wyrażenie oka ludzkiego, które jest narządem niedoskonałym, świadczy proste doświadczenie, które każdy może bez trudu przeprowadzić. Obserwując umieszczone obok siebie trzy barwne pola — czerwone, purpurowe i niebieskie — natychmiast można spostrzec, że jednostajnie zabarwione pole środkowe nabiera charakteru niejednostajnego pod względem barwy; w sąsiedztwie pola czerwonego purpurowa barwa środkowego pola przyjmuje odcień niebieskawy, a w sąsiedztwie pola niebieskiego nabiera ona wyraźnie odcienia czerwonawego.

Szczególnie duży wpływ na odcienie barw badanego kamienia wywiera tło, na którym jest on umieszczony. Z tego też względu niektórym kamieniom szlachetnym daje się barwne podkładki, które korzystnie wpływają na barwy podnosząc ich efekt.

Minerały dzieli się zwykle na barwne i zabarwione. Pierwsze z nich, zwane również idiochromatycznymi (tj. o własnej barwie), są minerałami o stałej, charakterystycznej barwie. Malachit ma barwę zieloną, azuryt — niebieską, piryt — złocistożółtą, cynober — czerwoną itd. W tym wypadku barwa jest związana z obecnością pierwiastka będącego istotnym składnikiem minerału i stanowi niezmienną, charakterystyczną cechę minerału.

Natomiast minerały zabarwione, czyli allochrornatyczne (tj. o barwie obcej), są rozmaicie zabarwione, co jest wynikiem zawartych w nich drobnych domieszek różnych pierwiastków lub wrostków. Tak np. fluoryt może być bezbarwny, biały, winno-żółty, zielony, czerwonawy, różowy, niebieski, brunatny lub fioletowy. Podobnie kwarc może występować w wielu odmianach różniących się barwą. Obok bezbarwnego, przezroczystego kryształu górskiego znane są: fioletowy ametyst, żółty cytryn, ciemnobrunatny i czarny kwarc zadymiony oraz kwarc barwy różowej.